Bir acıdan lakin onu tam olarak deneyimlediğimizde kurtuluruz der Marcel Proust
Geçen hafta S P500 niğde escort 3900 de başlayan ve bizce trend aksisi olan yükseliş ABD TÜFE sinin beklentileri aşmasıyla başladığı yere döndü Buralardan tekrar reaksiyon gelse de gelmese de 4200 4250 lerin geçilmesinin sıkıntı olduğunu ordu escort düşünmeye devam ediyoruz Ayı piyasasının şimdi sonlanmadığını ve Eylül sonu Ekim başı üzere bir düşüş dalgası daha beklemeye devam ediyoruz Bunun da Haziran tabanlarını tekrar test etmesi bizce baz senaryo osmaniye escort Son devir çok süratli yükselmiş olan bizim piyasalar da ABD verisinden en çok etkilenen piyasalardan oldu Bilhassa profesyonel olmayan yatırımcıların pay seçimine dikkat etmesi bizce elzem olmaya devam ediyor
Piyasalarda kısa vadeli volatilite yükselmişken ve bizim görüşlerimiz değişmemişken geçen hafta yaptığımız üzere herkesi etkileyen daha yapısal temel trendlere bakmaya devam edelim Geçen hafta güce daha yakından bakmıştık ve güç hiçbir vakit yalnızca güç değildir demiştik Bugün de güç ve tesirli olduğu diğer alanlara bakalım Vaclav Smil in harikulade kitabından daha evvel bahsetmiştik Smil e nazaran Medeniyetin dört ana sütunu şöyledir çimento çelik plastik ve amonyak
Dünya her sene yaklaşık 4 5 milyar ton çimento 1 8 milyar ton çelik 370 milyon ton plastik ve 150 milyon ton amonyak tüketiyor
Gerçekten de Smil in medeniyetin temellerini dayandırdığı bu dört sütun o kadar kıymetli ve üretiminde o kadar ağır güç kullanılıyor ki yarattığımız karmaşık adaptif sistem içinde bunun ulaştığı akılalmaz boyutların farkına varamıyoruz
Bugün bunlardan rastgele biri için daha üstün bir ikame bulunsa bile yerine konulması on yıllar alabilir
Çimento güzel bir örnek Çin yalnızca iki yılda 20 yüzyılın tamamında ABD nin ürettiği kadar çimento üretti Bugün artık dünya tek bir yılda 20 yüzyılın birinci yarısında tükettiğinden daha fazla çimento tüketiyor Çimento vakitle bozulur bu da daima değiştirilmesi gerektiği manasına gelir Gücün daha az ve ağır olduğu bir değişimin bu çeşit harika ve tarihî olarak eşi görülmemiş daima talebi karşılamak için ölçeğini büyütmesi gerekir Halihazırda dört sütunu üretmek için yerleşik süreçlerin rastgele birinin yerini alabilecek ticari olarak mevcut ve kitlesel ölçekte alternatifler bulunmuyor
Fosil yakıtlar tüm besin üretim sürecinde ihtilal yaratmıştı Buğday üretmek artık hektar başına iki saatten daha az insan emeği gerektiriyor 1801 de 150 saate kıyasla Bu nüfusun büyük bir kısmını öbür şeyler yapmak için hür bıraktı Yani 1800 ile 2020 ortasında bir kilogram tahıl üretmek için gereken emeği yüzde 98 den fazla azalttık ve dünya nüfusunun tarımla uğraşan hissesi da azaldı Ama besin konusuna daha ayrıntılı baktığımızda karşılaştığımız tablo maalesef iç açı değil BM Besin ve Tarım Örgütü Baş Ekonomisti Maximo Torero Gübre sıkıntısını çözemezsek dünya çok önemli bir besin arzı sorunu ile karşı karşıya kalacak ihtarını yineledi BM Genel Sekreteri Antonio Guterre ise 2022 de gübre olmazsa 2023 te kâfi besin olmayabilir diyor Ortaya çıkan ziraî kriz çoğumuzun global besin üretiminin istikrarsız ve kırılgan tabiatının yeni yeni farkına varmamızı sağlıyor
Doğal gaz hem hidrojen kaynağı hem de sürece gücü olarak amonyak sentezi için en kıymetli ham unsur Bu noktada Smil in amonyağın kıymetine ait değerlendirmesi çok çarpıcı 2020 de yaklaşık 4 milyar insan sentetik amonyak olmasaydı hayatta olmazdı amonyak Haber Bosch sentezi tahminen de tarihteki en kıymetli teknik ilerlemedir
Guterres Rus gübrelerinin ve tarım eserlerinin dünya pazarlarına ulaşmasının koşul olduğunu aksi takdirde 2023 ün başlarında global bir besin krizinin baş gösterebileceğini söylüyor Tarihî olarak Rusya global amonyak nitrat pazarının yüzde 45 ini global potaş pazarının yüzde 20 sini ve fosfatlı gübrelerin yüzde 14 ünü sağlıyor
Yükselen doğal gaz fiyatları Avrupa nın amonyak üretiminin yaklaşık yarısını ve azotlu gübre operasyonlarının yüzde 33 ünü durdurmaya zorladı Kalan Avrupa amonyak azot gübre üretimi gaz fiyatları kıymetli ölçüde düşene kadar kapatılabilir yahut önemli biçimde azaltılabilir Daha yüksek fiyatlar yahut azotlu gübrenin daha az bulunması artan sayıda çiftçiyi kullanımı azaltmaya zorlayacaktır Milletlerarası Gübre Birliği IFA global gübre kullanımının gelecek dönem 2008 den bu yana en büyük düşüş olan yüzde 7 düşebileceği konusunda uyarıyor IFA yüzde 23 e varan düşüşle Sahra altı Afrika da gübre kullanımında en değerli düşüşü bekliyor Mısır ve tahıl randımanının azotlu gübreler olmadan yüzde 40 düşebileceğini düşünen uzmanlar var Global çapta bir besin krizi riski muhtemelen hiçbir vakit bu kadar yüksek olmamıştı
Çin astrolojisinde de dört sütun olması herhalde tesadüf lakin karşı karşıya olduğumuz inanılmaz büyüklükleri daha uygun anlamak ismine şu örneği verelim Bugün ömür standartları Çin in 1999 daki haliyle birebir olan ülkeler Çin in son zamanlardaki büyümesinin yalnızca onda birine ulaşabilselerdi sonuçlar tekrar de harikulâde olurdu Dört sütuna bakıldığında sonuç Smil e nazaran şöyle Bu ülkelerde 1990 sonrası Çin tecrübesini tekrarlamak çelik üretiminde 15 kat çimento üretiminde 10 kattan fazla amonyak sentezinde iki kattan fazla ve plastik üretiminde 30 kattan fazla artış manasına gelecektir
ESG nin popülerleşmesiyle karbon emisyonlarının azaltılması için yapılan reklam ve pazarlama taktikleri yani greenwashingler dekarbonizasyonun ne kadar şiddetli bir süreç olduğu gerçeğini değiştirmeyecek Bu bağlamda ele alındığında Smil in dekarbonizasyon için hudutlu niceliksel taahhütlerle muhakkak yıllara dayanan projeksiyonları konusunda son derece kuşkucu olmak gerekir Her şeyden evvel yenilenebilir güç elektriği odak noktasına alır fakat global en son güç tüketiminde elektriğin hissesi yalnızca yüzde 18 Örneğin bu hususta öncü olan Almanya yakında elektriğinin yarısını yenilenebilir kaynaklardan üretecek Lakin bu durumda bile ülkenin birincil güç arzındaki fosil yakıtların toplam hissesi yüzde 84 ten yalnızca yüzde 78 e düştü ABD nin birincil güç arzındaki fosil yakıtlarının hissesi 2019 da hala yüzde 80 di
Bu ortada Çin in fosil yakıtlarının hissesi 2000 de yüzde 93 ten yüzde 85 e düştü fakat tıpkı vakit diliminde fosil yakıtlara olan talep üç katına çıktı Nitekim de Çin in yükselişi 21 inci yüzyılın birinci yirmi yılında global fosil yakıt tüketiminin yaklaşık yüzde 45 artmasının ana nedeni Sonuç prestijiyle yenilenebilir güçlere yapılan kıymetli yatırımlara karşın fosil yakıtların dünyanın birincil güç arzındaki hissesi yalnızca marjinal bir halde düştü
Smil in dört sütununun üretimi birincil güç arzının yaklaşık yüzde 17 sini kaplar ve karbon emisyonlarının yüzde 25 ini oluşturur Örnek olarak Smil son derece verimli çağdaş bir çelik elektrik ark ocağının bile her gün yaklaşık 150 000 kişilik bir Amerikan kenti kadar elektriğe muhtaçlığı olduğunu belirtiyor
Konu çok kıymetli ve göründüğünden daha derin ve detaylı olduğu için bu bahse öteki yazılarda da devam edeceğiz
Bu ortada gidişatı görenlerin Mars a kaçma üzere fantezileri ve ütopyaları da sonuçsuz kalmaya mahkum
Mars piyasalar filan demişken geçenlerde James Webb teleskobunun bir buçuk milyon kilometre öteden geri gönderdiği imajlar gündem oldu Viral derin alan manzarası inanılmaz sayıda galaksiyle dolu Teleskobu küçücük bir alana ne kadar uzun mühlet odaklarlarsa daha evvel boş olduğu varsayılan yerlerde o kadar çok galaksi yavaş yavaş ortaya çıkıyor
İçinde yaşadığımız dünya ve yansıması piyasalar da bu türlü değil mi Analitik bir teleskopla gösterebileceğiniz sonsuz sayıda doğrultuya sahip Aslında o kadar çok ki sonsuz deneme ve yanılmanın sonunda dahi katılıkların üretilmesi matematiksel olarak mümkün değil
Uzayda imgesi harika olan viral derin alan imajının yanında bir de kara delikler var Bunlar çekim alanı her türlü maddesel oluşumun ve ışınımın kendisinden kaçmasına müsaade vermeyecek derecede güçlü olan büyük kütleli gök cisimleri Kara delikler pırıl pırıl yıldızları bile içine çekebilir Kendi düşen ağlamaz denir ancak aslında basbayağı da ağlar
Hatta Marcel Proust e nazaran Kendimizin sebep olduğu gözyaşlarına katlanmak birden fazla vakit çok zordur
Yazar Baş Stratejist Murat Berk
FÖŞ Artunç Kocabalkan a anlattı Dört nala küresel ayı pazarına gidiyoruz
SP500 de korkutan hareketler
Fed in süratli müdahalesi piyasaları zorluyor Financial Times