Türkiye hakikaten enteresan bir ülke. Hayat çok süratli akıyor ki gündemi yakalamakta zorlanıyorsunuz bazen. Bilhassa ekonomik meselelerin giderek daha çok görünmeye başlamasıyla, iktidarın iktisada yönelik müdahalelerinin sıklığı artarken, daha da fazla olmaya başladı.
Uygulanan iktisat siyaseti ve idaresi kimseye itimat vermiyor. Akabinde krediler arttırıldıkça, o krediler yatırıma, üretime değil, daha çok döviz talebi yaratmaya gidiyor. İktisat idaresine inanç eksikliği ve karar süren yüksek enflasyon vatandaşı dövize yatırım yapmaya yönlendiriyor. Çünkü vatandaş yarın dövizin daha da artacağına ikna olmuş durumda. Kredi faizlerinin düşük olması, döviz alsat ile sağlanacak getirinin ödenecek olan faizlerden daha çok kara işaret ediyor olması, dövizin cazibesini daha da arttırıyor.
Siz faizleri düşük tutup, vatandaşa ucuz kredi sağladıkça, iktisattan umudunu yitirmiş olan vatandaş da ele geçirdiği para ile döviz talep etmekte.
Elbette bu döviz talebinin tek nedeni bu türlü spekülasyon yapmak değil. Bilhassa iktidarın desteklemek istediği üretimi yapan küçük ve orta uzunluk işletmeler için ise hiç değil. Bu devirde enflasyon nedeniyle firmaların çalışma sermayeleri erimekte ve bu erimeyi durdurmak için alternatif yollar aranmaktadır.
İktidarın istediği üzere yararlarını TL’de tutsalar, düşük faiz ve var olan yüksek enflasyon sermayelerini süratli bir formda tüketecek. Bir mühlet sonra iş yapamaz hale gelebileceklerdir. Bugün geçerli olan ekonomik şartlarda işletmelerin çalışma sermayelerini müdafaalarının en tesirli yolu dövize ve mala yatırım yapmaktır. Kimse bunun için suçlanamaz.
Ülkemizdeki birtakım firmalar ise döviz olarak borçlu. TCMB bilgilerine nazaran, özel kesimin döviz açığının yaklaşık 115 milyar dolar olduğu biliniyor. Onlar da borçlarını ödemede kahra düşmemek için ellerine para geçtikçe döviz satın alıp, biriktirmektedirler. Geçmişte var olan kur istikrarı bu türlü bir talepte bulunmalarını gereksiz kılmaktayken, bugün kurların her geçen gün artacağının beklenmesi onların evvelce döviz satın almalarına ve stok yapmalarına neden olmaktadır. Elbette iktidar bunun olmasını istemiyorsa, öncelikle makroiktisadi istikrardan ödün vermemesi gerekmektedir. Bugün makroiktisadi istikrarsızlığın varlığı işletmelerin döviz taleplerinin en kıymetli nedenidir. Buna karşın hale mevcut dövizlerinden şirketlerin vazgeçmesi isteniyorsa, o vakitte oluşacak kur riskini birilerinin yüklenmesi gerekecekti. Tıpkı Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sahiplerine yapıldığı üzere. Bu mümkün mü?
Bir de üretimi yüklü olarak ithal girdiye bağımlı olan şirketler var. Onlar da ithalat yapabilmek için döviz tutuyorlar. Ancak daha değerlisi, kurlarda istikrar olmadığı ve dövizin gelecekte daha da kıymet kazanacağı istikametinde güçlü bir beklentinin olması, bu firmaları ucuzken döviz alıp kenara atmaya sevk ediyor. Artık bu insanların döviz varlıklarını satmaya zorlamak, ileride yapmaya mecburî oldukları ithalatı yapamamalarına yol açacaktır. Yeniden ortaya çıkacak kur risklerini kim karşılayacağı sorusu karşımıza çıkacaktır.
Konu şirketleri ve sermayeyi ilgilendiren mevzular olduğu için, iktidar o meşhur “beka” telaffuzlarını neredeyse hiçbir formda kullanamıyor. Lakin işletmeleri de TL talep etmelerini arzuluyor. Bu türlü yaparak, üstü kapalı olarak doğacak riskleri ve ziyanları şirketlere yüklemeye çalışıyor. Yani döviz borcun varsa döviz satın almadan, varlıklarını TL olarak biriktirmeni istiyor. Akabinde gelecekte artacak döviz fiyatlarından satın alınacak dövizlerle borçların ödenmesini istiyor.
İthalat yapmak isteyenler için de birebir beklenti geçerli. Lakin sorun şu: Bu işletmeler daha az döviz tutarak maruz kalacakları kur risklerini karşılamak için gereksinim duyacakları TL yararlarındaki artışları iktisadın bugünkü halinde nasıl elde edecekler? Bunun da yanıtı yok olağan. Esasen karşılık verecek vakit da yok. Şu anda acil olarak çözülmesi gereken bir sorun var. O da iktisadın muhtaçlık duyduğu dövizleri bir halde bulmak ve ülkenin dış ödemelerinde bir problemle müsabakasının önüne geçmek.
Bununla kıyaslandığında başka problemler tali problemler olarak görülüyor. O kadar tali ki son günlerde alınan kararların iktidar üzerine yapacağı olumsuz siyasi tesirler bile göz gerisi edilebiliyor.
O nedenle, alınan kararı mikro ihtiyati kararlar kapsamında ele almayı tercih ediyorlar. Ancak bu kararı değişik kılan nakit kredi kullanımında sınırlama ile karşılaşacak firmaların büyüklüğünün epeyce düşük tutulmuş olmasıdır.
Buna nazaran, bankada 15 milyon TL (880-900 bin dolar) civarı döviz cinsinden mevduatı olan ve aşikâr finansal şartları karşılayamayan firmaların bankalardan TL kredi kullanımına sınırlama getiriliyor. Bu biçimde nakit TL kredi kullanmak isteyenlerin döviz satmalarını zarurî hale gelmiş oluyor. Bu kısıtlamaların nedeni firmaların tasarruflarını döviz olarak değil de yüklü olarak TL olarak tutmalarını teşvik etmek ve bunun için de nakdi kredileri ödül olarak kullanmak. Bu da gösteriyor ki emel mevduatlarda bir türlü kırılamayan döviz mevduatları bozdurup sistem içine çekmek. Böylelikle iktisadın muhtaçlık duyduğu dövizi ülke içinden karşılamak.
BDDK kararında yer alan döviz varlık büyüklüğünün düşük tutulmasının da son derecede manidar olduğu kanaatindeyim. Çünkü 1 milyon doların altında bir varlığa tekabül eden o tarif ülkemizdeki küçük ve orta ölçekli birçok firmayı kapsamı içine alabilir. Bağımsız kontrole tabi olma şartı da getirseniz, sonuçta bu karar gayesine yalnızca TÜSİAD üzere büyük tertiplerin üyesi olan işletmeleri koymuş değil. Onlarla birlikte, bu kısıtlamadan izafi olarak çok daha fazla etkilenecek olan ve daha çok TOBB ve MÜSİAD üyeleri ortasında yer alan işletmeleri maksadına koymaktadır.
BDDK düzenlemesini bu kapsamda değerlendirdiğimizde, AKP’nin 20 yıllık iktidarında sermaye ile münasebetlerinde bir birincinin gerçekleştiğini kabul etmek gerekir. Bu karar, iktidarın epey yıl sermaye birikimlerine ve servetlerine önemli katkıda bulunduğu kısımlara yönelik, iflas etmiş ekonomik modelinin finansmanına sessiz olarak gerçekleştirilmiş takviye talebinden öteki bir şey değildir. Aslında bu ve akabinde gelen bildirilerle iktidar, sermayenin bir kesitine “pamuk eller cebe” demektedir.
Atilla Yeşilada: BDDK kıyamet gününü erteliyor
Çetin Ünsalan: Paranın hür bölgesi olma fırsatı
YORUM: Dış ticaret açığı Haziran’da $8.2 milyar, nasıl finanse edeceğiz?