Yönetmen Christopher Nolan, en çok etkilendiği sanatkarın Borges olduğunu söyler. Nolan’a nazaran Borges, anlatılabilecek tüm hikayeleri aslında anlatmıştır. Bence bu tezinin ilhamı, Borges’in “The Library at Babel” isimli kısa hikayesinden geliyor. Hikaye, bana Nolan’ın Interstallar sinemasını hatırlatan şu tuhaf satırlarla başlıyor, “Başkalarının kütüphane dediği cihan, bilinmeyen, tahminen de sonsuz sayıda altıgen galeriden oluşur.” Hikayede bahsedilen kütüphane yalnızca tüm kitapları değil, yazılması muhtemel tüm kitapları da içerir. Orada yaşayanların ikilemi aslında burada yatar. Zira tüm muhtemel kitaplar varsa, belli bir kitap bulmak imkansızdır.
Aslında, piyasalarda da yazılabilecek olan tüm öykülerin hepsi zati yazılmış. Yalnızca nerede olduklarını bilemediğimiz için onları bulmakta zorlanabiliyoruz. Birkaç hafta piyasalarda yükseliş bekliyoruz ve ‘‘Küresel risk benchmark’ı kabul ettiğimiz S&P500 endeksi Ağustos’a kadar yükselir fakat 4200 düzeyini geçemez’’ diye evvelce yazmış, ayrıntılar ve bizim piyasalar dahil görüşlerimizi paylaşmıştık. Sonuç itibariyle Ağustos ayına geldik ve S&P’de 4200 düzeyine dayandı. Birçokları için sürpriz olsa da bizim piyasalarımız da uygun performans gösterdi. Ağustos ortasından gelebilecek olanları da yazmıştık ve iddialarımız gerçekleşirse onlar da çoğunluğa “sürpriz” üzere gelecek muhtemelen.
Bilgi ve data bombardımanı altında inim inim inleyen lakin bunun farkında olmayan beşerler olarak bu satırları okuyanların dörtte biri dahi ne yazdığımızı hatırlıyorsa, onları “fil hafızaları’’ nedeniyle tebrik ediyorum. Öteki varsayımı dörtte üç için kısa bir hatırlatma yapmak istiyorum: Kısa vadeli karşı trend yükselişi yorumlarımızdan beri S&P neredeyse 4200’e ulaştı ve bizce daha evvel belirttiğimiz Ağustos zirve yapma periyoduna giriyor. Bundan sonrası için kanılarımızı samimi olarak merak edenler için de bizim piyasalar dahil ve paylar özelinde için ne beklediğimizi, geçtiğimiz günlerde yayınladığımız “İki İstikametli Hikaye” başlıklı epeyce kapsamlı hazırladığımız strateji raporunda anlattık.
Şimdi kestirim ettiğimiz üzere klasik bir formda piyasalarda yükseliş sonrası moraller yükseldi. “En berbatı geride kaldı” nidaları arttı, karamsarlar optimiste döndü ancak biz birebir yerde duruyoruz. Yani bizim bakış açımızda taktiksel çok alım bölgesine ulaştı ancak yüzeyin altında temel ekonomik gerilim birikiyor.
Dolayısıyla Ağustos doruğunu takiben yeni ve kıymetli düşüş ayağında hazırlık yapmak için bizce artık hakikat vakit. Yani kar realizasyonu hatta risk denetimi kusursuz trader’lar için short tarafın risk getiri istikrarı bizce yavaş yavaş daha cazip hale geliyor. Bizim piyasaların, bilhassa TL bazında görece daha güzel performans gösterebileceğine inanmaya devam etsek de yurt dışı piyasalardan etkilenmeme olasılığımız bizce düşük. Münasebetiyle bilhassa de profesyönel olmayan yatırımcıların daha önlemli ve ister içeride ister dışarıda paylar konusunda daha seçici olması bizce daha makul.
Borges, ‘‘Labirent’’ hikayesini 1941 yılında yazdı lakin birden fazla dahi üzere aslında o da vaktin çok ilerisinde biriydi. Yazdıklarıyla adeta bugünü; içinde bulunduğumuz kelamda bilgi, ikazlarla ilgi çekme savaşını ve data bombardımanını anlatıyor. Babil Kütüphanesi, “bilgi çağı” öncesi bir fikir bile olsa çağımızın paradokslarından birini yakalar üzere görünüyor.
İçinde yaşadığımız devir, sahiden de bilginin, yararlı bilginin katlanarak arttığını söylüyor fakat bu öykünün tamamı değil.
James Gleick, “The Information: A History, A Theory, A Flood” isimli yapıtında ilkel vakitlerden günümüze bir bilgi tarihi veriyor. Fakat biyolojimizden toplumumuza ve fiziğimize kadar her şeyin bir bilgi formu olarak anlaşılabileceği fikri şimdi yeni. Gleick, Borges’in tuhaf ‘‘Babil Kütüphanesi’’ öyküsünü, durumumuzu daha güzel kavrayabileceğimiz bir metafor olarak kullanıyor.
Aslında bilgi çağına yaratıcı bir sıçrama, Borges’in hikayesinin yayınlanmasından yedi yıl sonra, 1948’de, Bell Laboratuarları’nda araştırmacı Claude Shannon’un “A Mathematical Theory of Communication” isimli makalesini yayınlamasıyla başlar. Shannon, gürültüyle kirlenmiş kanallar üzerinden iletilerin nasıl iletilebileceğiyle ilgileniyordu. Lakin görünüşte dar olan gayesi, Shannon’ın görüş alanının çok ötesindeki alanlar için ihtilal niteliğinde oldu. Bilgi kavramı, biyolojiyi DNA biçiminde devralmak üzereydi ve internet, katlanarak artan hesaplama gücü biçimindeki irtibatları fethedecek ve şeyleri bit olarak sıkıştırmak ve temsil etmek üzereydi.
Fizikçiler, başta John Wheeler, fizikî kozmosun kendisini ve maddelerini bir dijital bilgi biçimi olarak görmeye başlayacaklardı. Bu sırada Wheeler, fizikî dünyanın her öğesinin altta – birçok durumda çok derin bir taban – maddi olmayan bir kaynağa ve açıklamaya sahip olduğu fikrini ortaya attı. Buna nazaran gerçeklik dediğimiz şey, son analizde fizikî olan her şeyin kökeni itibariyle bilgi-teoriktir ve bu kainatın iştirakçi ve tek bir cihan olduğunu tez eder.
Gleick, bilgi olarak bu gerçeklik anlayışını, hem derin manada yanlışsız hem de birçok taraftan rahatsız edici buluyor. Nitekim de bize daima olarak, yıllık olarak tüm insanlık tarihinin toplamından daha fazla bilgi ürettiğimiz söyleniyor. Zira enformasyon ile bilgi ya da mana olarak kabul edilebilecek olan ortasında geniş ve kapatılamaz bir boşluk var. Shannon’ın kendisi de aslında bu boşluğu kabul etti ancak bunu görmezden geldi. Zira iletilen bilginin anlamlılığının, onu iletmekle ilgili “mühendislik sorunuyla alakasız” olduğunu düşündü. Bu da içinde bulunduğumuz ve piyasa iştirakçilerini da yakından ilgilendiren bir bahis.
Dolayısıyla geçmişteki rastgele bir çağa kıyasla inanılmaz ölçüde “bilgi” ürettiğimizi argüman edenler için de soru işareti olması gereken bir durum. Bu birebir vakitte her şeye mühendislik sorunu yahut sayısal ve biçimci olarak bakmanın büyük riskler barındırdığını ortaya koyar. Bu felsefi muhabbetin piyasalarla ile ilgisini merak ediyorsanız, gelmiş geçmiş en değerli sayısal yani quant fonlarından Renaissance Technologies ve kilit ismi Jim Simons’tan bahsetmek isterim.
“The Man Who Solved the Market” isimli kitapta, Ağustos 2007’de, birden fazla quant fonun battığı ve oburların olağandışı kayıplara maruz kaldığı ‘‘quant depremi’’ ismi verilen bir periyodu de anlatır. Yaşı kemale ermiş olanlar tahminen hatırlar; o devir piyasalar, ortalama yirmiden fazla standart sapma ile trade ediyordu! O devir, Simons fonun ana sahibi olarak büsbütün bilgi bazlı modellerini çöpe attı ve içgüdülerine uyarak durumları satarak kaldıracı azalttı. Meslektaşlarından kimileri ona kızdı ve bunu bir inanç eksikliği olarak gördüler. Ne kadar ironik değil mi? Büsbütün sayısal bazlı yani his kanıyı girdi almayan fon yöneticileri, Simons’u inançssızlıkla suçladı. Eleştirenlerin bir kısmı battı, Simons ise hala ayakta ve dünyanın en başarılı insanlarından biri.
Kitabı okuduğumda da bu muvaffakiyetinin, sayısal ve biçimden çok nihayetinde muvaffakiyete yol açan şartları yaratmaya ne kadar dayandığına şaşırdım. Simons, yetenekli insanları işe alıp onları şad tutmaya inanılmaz yatırım yaptı, fikirlerini test etmek ve geliştirmek için alan ve yürek verdi.
Piyasalar dahil ömürde karşılaştığımız meselelerin kaynağında da bu biçime takılıp kalma durumu yok mu sizce de? Bu mevzuda da aslında yazılmış ve yazılması muhtemel tüm hikayeler tahminen de zati var. 17. yüzyıldan kalma, epik bir şiiri John Milton’ın büyük destanı “Paradise Lost” da bence mali krizleri, piyasa balonlarını ya da daha da derin bir seviyede, çağdaş iktisadın bir cins yanılsamaya dayandığını okuyabileceğimiz birçok iktisat ve piyasa malzemesinden daha uygun ve hoş anlatıyor.
Kadim bilgilerin ve mitolojinin, insanların tekrar tekrar birebir yanılgıları yapmaması için ihtarlarını bir “mühendislik sorunuyla alakasız” diyerek kenara atabilir miyiz? Örneğin Yunan mitolojisinde Narkissos ismiyle kelamı edilen, ismini narsizme yani çok “kendini sevme” yahut patolojik kendini sevme hakkında uyarıcı bir öykü olduğu fikri geniş kabul görmüştür fakat aslında hikaye farklı bir şeyi, biçimleri aslı sanan bir nörotik durumu anlatıyor olabilir mi?
Bu mitten narsizm patolijisini çıkarmakla ilgili sorun, bence Narkissos’un göldeki yansımasının kendi manzarası olduğunu bilmiyor olabileceğidir. Bunun yalnızca bir yansıma değil, diğer bir kişi olduğuna inanıyordu ve onun söylediği her şeyi tekrarlamak için lanetlenen Echo tarafından yanlış olana cesaretlendirildi. Bu nedenle Narkissos’un cürmü, kendine aşık olması değil imgeyi gerçek sanmasıydı. Form onun için gerçekti, kendisi hakkında bir görüşü yoktu. Münasebetiyle, bu kendini çok sevmenin değil, manzaraları gerçek sanma, kişinin kendi projeksiyonları tarafından, bilhassa de “öz -imge” olarak isimlendirilen projeksiyonda kapana kısılmasının öyküsü. Narkissos, keşke kendini çok sevseydi de sanal uğruna kendini heba etmeseydi.
Yazar: Baş Stratejist Murat Berk
İnfo Yatırım: İkinci Çeyrek Bilanço Tahminleri
Erda Gercek: ABD Tarım-dışı istihdam varlık fiyatlarını nasıl tesirler?
ŞişeCam: AL / Net kar beklentilerin epeyce üzerinde