Türkiye Müteahhitler Birliği’nin (TMB) 2022 yılının birinci yarısına yönelik İnşaat Bölümü Tahlili Raporu’nda, kesimin mevcut pazarlarda daha faal olması ve yeni pazar arayışını hızlandırması gereksiniminin ön planda olduğuna dikkat çekilerek, Orta Doğu ile Kuzey Afrika ülkelerinde hayata geçirilmesi öngörülen yüzde 52’si üstyapı olmak üzere toplam 3,9 trilyon dolarlık proje için BAE, Suudi Arabistan ve Cezayir üzere ülkelerle görüşmelerin hızlandığı vurgulandı.
Türkiye’nin en esaslı sivil toplum örgütlerinden Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB), iktisat etrafları ve dal tarafından ilgiyle takip edilen İnşaat Kesimi Tahlili Raporu’nun Temmuz 2022 sayısını yayınladı. “Dünyada Enflasyon Büyümeyi Unutturdu, Resesyon Riski Gündemde” başlığı ile yayınlanan tahlilde, global ve ulusal iktisadın yanı sıra inşaat bölümünde yılın birinci yarısına ait bilgiler kapsamlı biçimde değerlendirildi.
Türk müteahhitlerin Ocak – Haziran 2022 devrinde yurt dışında 4,6 milyar dolarlık 132 yeni proje üstlendiğine işaret edilen raporda, mevcut pazarlarda daha etkin olunması ve yeni pazar arayışının hızlandırılması muhtaçlığı vurgulandı. Çalışmada, “Artan petrol gelirleri Türk müteahhitlerin faal olduğu coğrafyalarda fırsatlar sunmaktadır. Ayrıyeten diplomatik bağların son periyotta tekrar ısındığı Körfez bölgesi ve potansiyel pazar olarak takip edilen Sahra-altı Afrika’nın öne çıktığı görülmektedir” denildi.
Suudi Arabistan, 3,3 trilyon dolarlık fırsat sunuyor
Raporda, dış siyasette yaşanan son gelişmeler ile bölümün tecrübesinin yüksek olduğu Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi Arabistan pazarlarının öne çıktığının belirtilerek şöyle devam edildi: “BAE’ye 30-31 Mart 2022 tarihlerinde DEİK & TMB işbirliğinde düzenlenen müteahhitlik heyeti ziyareti çerçevesinde, ülkede salgın nedeniyle durdurulan projelerin hayata geçirilmesi sürecinde BAE yetkilileri Türk müteahhitler ile çalışmak istediklerini söz etmiştir. Suudi Arabistan Prensi Muhammed bin Selman’ın Haziran ayında gerçekleştirilen Türkiye ziyareti kapsamında da ülkede faaliyet gösteren Türk müteahhitler, Ticaret Bakanı Mehmet Muş ile S. Arabistan Ticaret ve Enformasyon Bakanı Macid Abdullah Al Qasabi ve Yatırım Bakanı Khalid Bin Abdülaziz Al Falih ile biraraya gelmiştir. TMB’nin de üyelerini temsil ettiği toplantıda Suudi bakanlar, dalın son devirde maruz kaldıkları problemlerin tahlili ile yakından ilgilenmiş, önümüzdeki periyotta ülkede gerçekleştirilecek toplam 3,3 trilyon dolarlık altyapı ve üstyapı projelerinin sunduğu fırsatlara dikkat çekmiştir.”
Yüksek petrol fiyatları yatırım bütçesini artırdı
Çalışmada, Körfez ülkelerinde 2020 yılında pandemiye bağlı olarak bir ekonomik daralma gözlenirken son olarak Rusya-Ukrayna savaşıyla yükselen petrol fiyatlarının ise yatırım projelerine daha çok bütçe ayırılmasına imkan sağladığı belirtilerek, “MEED (Middle East Business Intelligence) bilgilerine nazaran bu kapsamda hayata geçirilecek projelerin büyüklüğü açısından Suudi Arabistan birinci sıradadır. Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde %52’si üstyapı olmak üzere 3,9 trilyon dolar meblağında projenin hayata geçirilmesi öngörülürken, Irak ve Suudi Arabistan başta olmak üzere bölge ülkelerinde 100 milyar dolar meblağında proje de kıymetlendirme aşamasındadır” denildi.
Dikkatlerin odağındaki Afrika için de teşebbüsler sürüyor
TMB’nin çalışmasına nazaran MEED dataları kapsamında önümüzdeki devirde başta Nijerya, Güney Afrika Cumhuriyeti, Tanzanya ve Gana olmak üzere Sahra-altı Afrika bölgesinde de 880 milyar dolar meblağında güç, ulaştırma ve petrol projesinin gerçekleştirilmesi bekleniyor. Raporda, bu bölgeyi de yakından takip eden TMB’nin Kuzey Afrika’da öne çıkan Cezayir’e Eylül ayında Ticaret Bakan Yardımcısı başkanlığında bir müteahhitlik heyeti ziyareti düzenlenmesi istikametinde çalışmalar sürdürdüğü kaydedildi. Öte yandan başta Sahra-altı Afrika olmak üzere pek çok pazarda hem global para siyasetinde sıkılaşma sürecinin hem de savaşın finansman muhtaçlığını arttırdığına değinilen çalışmada, şöyle devam edildi: “Finansman temini kapsamında TMB, başta Türk Eximbank olmak üzere milletlerarası kalkınma bankaları ve ihracat kredi kuruluşları ile yakın temaslar yürütmektedir. Son olarak Danimarka İhracat Kredi Ajansı (EKF) idaresinin konuk edildiği toplantıda, EKF’in finansman imkanları hakkında TMB üyeleri bilgilendirilmiştir. Öte yandan Türk müteahhitlerin tecrübesi kapsamında KÖİ projeleri de fırsat sunabilecektir. İlaveten yurt dışında Türk bankaları tarafından verilen teminat mektupları ve kontr-garantilerin direkt kabulünde yaşanan dertlerin ülkemiz diplomasisinin üst seviye ikili temaslarında gündeme alınması gereksinimi mevcuttur.”
Türkiye Müteahhitler Birliği’nin 2022 yılının birinci yarısını değerlendirdiği raporda dala ait özetle şu tespitlere yer verildi:
RUSYA’DA BİRİNCİ 6 AYDA 4 YENİ PROJE ÜSTLENİLDİ
Savaşla ortaya çıkan krizin seyri, Türk yurt dışı müteahhitlik hizmetleri için büyük değer taşımaktadır. Geçtiğimiz yıl 11 milyar dolar meblağında rekor düzeyde yeni proje üstlenilmiş olan Rusya’da, devam etmekte olan projelerin 20 milyar dolar meblağında olduğu hesaplanmaktadır. Ülkede şantiyeler kapanmamış lakin Avrupa firmaları ile ortak yürütülen projelerde aksamalar ortaya çıkmıştır. Ayrıyeten genel manada savaş kaynaklı belirsizlikler, dalın başkan pazarında bir bekleme sürecine girilmesine neden olmuştur. Ticaret Bakanlığı’nın datalarına nazaran bu yılın birinci 6 ayında Rusya’da toplam fiyatı 396 milyon dolar olan 4 yeni proje üstlenilmiştir.
YURT DIŞINDA 100 BİN TÜRK EMEKÇİ AMACI İÇİN GÖRÜŞMELER SÜRÜYOR
Uzun vakittir yurt dışı projelerde istihdam edilen Türk işgücü sayısının halihazırdaki 35 bin düzeyinden 100 bine çıkarılması maksadını gündemde tutan TMB, ilgili bakanlık ve kurumlarla ağır temaslar yürütmektedir. Bu kapsamda TMB tarafından işgücüne yönelik gelir vergisi muafiyeti talep edilmekte ve emekçilerin, patron firmalar aleyhine açtığı davalar çerçevesinde çalışılan ülke mevzuatının dikkate alınması tarafında bir içtihat geliştirilmesi gereksinimine işaret edilmektedir. Gelir vergisi istisnası talebine Hazine ve Maliye Bakanlığı olumlu yaklaşım göstermiş olup, mevzu hakkında Bakanlık ile teknik seviyede görüşmeler devam etmektedir.
SEKTÖR YÜZDE 7,2 KÜÇÜLDÜ, FAALİYETLER DURMA NOKTASINA GELDİ
İnşaat bölümü, 2021 yılının akabinde bu yılın birinci çeyrek periyodunda de iktisadın sergilediği yüksek büyüme performansından yararlanamamış, dalda yatırımlardaki düşüş ve artan girdi maliyetleri sıkıntısıyla birlikte faaliyetler tekrar durma noktasına gelmiştir. Yılın geri kalanı için enflasyonla uğraş adımları ile Rusya – Ukrayna savaşının direkt ve dolaylı yansımaları bölümün yurt içi ve yurt dışı projeleri üzerinde belirleyici olacaktır. Dalın GSYH içindeki hissesi %4,4 oranına kadar gerilemiştir. Bu oran, 2021 yılında %5,2 idi.
GİRDİ MALİYETLERİ SORUNU SAVAŞLA KRİTİK BİR HAL ALDI
TÜİK İnşaat Maliyet Endeksi’nde geçen çeyrek periyotta rekor düzeyler izlenmeye devam edilmiş, kelam konusu endeks Nisan 2022’de yıllık bazda %106,6 ve aylık bazda da %6,1 yükselmiştir. Bu periyotta yıllık olarak alt endeksler olan gereç endeksi %133,7, personellik endeksi ise %43,7 artmıştır. Bir öbür kırılım olarak tekrar geçen yılın tıpkı ayına oranla bina dışı yapıların inşaatında (kamu alt yapı projeleri) gereç endeksinin %146’ya varan oranda yükselmesi dikkat çekmiştir. Maliyet artışları konut fiyatları üzerinde de üst taraflı baskı yaratmaya devam etmektedir. Hafta başında açıklanan Mayıs ayı bilgilerine nazaran de; İnşaat Maliyet Endeksi, yıllık bazda %105,73 ve aylık bazda da %3,97 oranında yükselişini sürdürmüştür.
SEKTÖRDE BORÇLULUK VE İSTİHDAM KAYBI SÜRÜYOR
Finansal şartlardaki belirsizlikle birlikte bölümde hakediş ödemelerinde dikkat çeken uzun periyodik gecikmeler ve artan vergi yüküyle birlikte yüksek borçluluk sürmektedir. BDDK’nın bilgilerine nazaran inşaat kesiminde kullanılan nakdi kredi toplamı 2022 Mayıs ayında yıllık %51 artışla 513,5 milyar TL olmuştur. Kesimin takipteki kredi oranı, 30 milyar TL kredi fiyatı ile yaklaşık %6’dır. İstihdam potansiyeliyle de öne çıkan inşaat dalında TÜİK’in Fiyatlı Çalışan İstatistikleri kapsamında Nisan 2022 prestijiyle mevsim tesirinden arındırıldığında yıllık %4,4’e çıkan kayıp ayrıyeten dikkat caziptir. Ağırlaşan mali meseleler inşaat dalında yapılanma sürecinin tamamlanması konusunu da gündemin art sıralarına itmiştir.
KATMA PAHASI YÜKSEK PROJELER ÖNCELİKLENDİRİLMELİ
Sektörde büyümeye dönüş için inşaat yatırımlarında canlanmaya ve öngörülemez seviyede artan girdi maliyetlerinin yarattığı sorunun tahliline gereksinim duyulmaktadır. Bilhassa kamunun yatırım programlarının bu çerçevede yol gösterici olmasına gereksinim duyulmaktadır. Bu kapsamda kamu yatırım programında bir önceliklendirme yapılmasında ve daha fazla ekonomik ve toplumsal katma kıymet yaratacak projelerin tercih edilmesinde fayda görülmektedir. Dalın içinde bulunduğu ekonomik meşakkatlere ait bir öbür gereksinim; yükseltilmiş olan stopaj ve KDV tevkifat oranlarının en azından eski seviyelerine çekilmesidir.
KONUT PİYASASINDA ARZ-TALEP DENGESİZLİĞİ ARTTI
Yaşanan yüksek maliyet artışlarının yüklü tesiriyle konut fiyatlarında artış ile birlikte yeni konut üretiminde temkinlilik, hatta gerileme izlenmektedir. İnanılmaz bir devirden geçişin yüklü tesiriyle dengesizliklerin izlendiği piyasa şartlarında orta ve dar gelirli kesim için konut sahibi olmak giderek zorlaşmaktadır. İnşaat imalatını finanse edebilecek tahliller gerekmektedir. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın konut fiyatlarında hissesi yüksek olan arsa maliyetlerinin azaltılmasına yönelik çalışmaları bu açıdan büyük ehemmiyet taşımaktadır.
İLK EL SATIŞLAR HAREKETLENDİRİLMELİ
Özellikle kesimle birlikte kesimin direkt ve dolaylı tesirleriyle iktisadın genelinin desteklenmesi kapsamında birinci el satışları hareketlendirecek adımlara gereksinim duyulmaktadır. Birinci el konutlar, toplam satışlardan düşük hisse almayı sürdürmektedir. Ocak-Mayıs 2022 periyodunda birinci el satışların toplam satışlar içinden aldığı hisse %28,4’tür. Bu oran, 2018 yılında %47’lerde iken tertipli olarak düşüşle geçen yılın birebir devrinde %30,9 olmuştur.
İKLİM KRİZİYLE UĞRAŞ VE DİJİTALLEŞME KIYMET TAŞIYOR
Paris İklim Mutabakatı kapsamında Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM) çerçevesinde Ticaret Bakanlığı tarafından koordine edilen Çalışma Kümesi toplantılarında kesim, TMB tarafından temsil edilirken; inşaat faaliyetlerinin dönüşümünde şirketler için başta karbon vergisinin getireceği yükten kaygı edilmekte ve yeşil finansman konusunda kaynakların çeşitlendirilmesine duyulan muhtaçlık vurgulanmaktadır. Ayrıyeten AYM ahenk sürecinde Türk inşaat dalının kapasite gelişiminde dijitalleşme büyük ehemmiyet taşımaktadır. Bu güçlü süreçte dala yönelik “start-up”ların özendirilmesi ve desteklenmesinin ehemmiyetini vurgulayan TMB, dalda bu tarafta çalışmalara başlamıştır.
