Türkiye iktisadı 2020’nin üçüncü çeyreğinden bu yana süratli bir ulusal gelir büyümesi sağladı. Türk lirasının paha kaybı yüzünden görece ucuz kalan Türk mallarına istek artarken, tedarik zincirindeki kırılma kaynaklı bir talep artışı da görüldü. Bu sayede net ihracatın büyümeye katkısı son çeyreklerde hatırı sayılır düzeylere ulaştı. Bunun yanında faiz indirimleri birlikte süregelen kredi genişlemesi spekülatif alımları tetiklediği üzere salgın sonrası toplumsal bir davranış halini alan “anı yaşa” eğiliminin de tüketim harcamaları tarafını kuvvetlendirdiği malum.
EKMEĞİN DÖRTTE BİRİ İŞÇİYE
İmalat endüstrinin sürüklediği, ihracat gelirleri ile yükselen, tüketim ayağı kredi genişlemesi ile finanse edilen büyümenin geniş halk kitleleri tarafında ise karşılığının pek olmadığını görüyoruz. Neden derseniz çabucak yeniden TÜİK’in gayri safi yurt içi hasıla bülteninde karşılığı var.
“2022’nin ikinci üç ayında işgücü ödemeleri bir evvelki yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 66.4, net işletme artığı/karma gelir ise yüzde 134.7 arttı.” Yani sermayenin katma pahasındaki artış emeğin iki katı kadar. Gerçekten bu durum orta vadede süregelen bir hal aldı. Bunun sonucunda bu yılın ikinci çeyreği prestijiyle işgücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayri safi katma paha içerisindeki hissesi geçen yılın ikinci çeyreğinde yüzde 32.6 iken 2022 yılında yüzde 25.4 oldu. Bir yıllık periyotta 7.2 puanlık bir düşüş var.
İKİ YILDA 13.7 PUAN ERİDİ
Oysa Türkiye’nin Kovid-19 salgını öncesine denk gelen 2020’nin birinci çeyreği prestijiyle işgücü ödemelerinin ulusal gelir içerisindeki hissesi yüzde 39.1 seviyesindeydi. Son iki yıllık periyotta 13.7 puanlık bir azalış var. Halbuki net işletme artığı/karma gelirin hissesi ise yüzde 54’e çıkmış durumda. 2020’nin tıpkı periyodunda bu oran yüzde 41.7’ydi. Salgın periyodunda kısa çalışma ödeneği üzere durumlar yüzünden fiyatlarda erozyon görülürken, 2021’in üçüncü çeyreğinden itibaren yaşanan sert enflasyonist süreçte emek kısmının fiyat artışlarının bölüşümde eşitsizliği önleyecek seviyede olmadığı anlaşılıyor. Ocak ayında yapılan minimum fiyat ve kamu çalışan maaşları artışları bu dengeyi kurmaktan uzak kaldı. Temmuzdaki artışla birlikte bir ölçü dengelenme görebiliriz tahminen ancak mevcut eğilimin sürmesi halinde eşitsizliğin yıllara sair giderilmesi daha çok vakit alacak üzere görünüyor. İktisatçı hocamız Bilsay Kuruç’un deyişiyle, “Enflasyonda sayılar kayar, kaybolmaya başlar. Halk sayıların (fiyatların) peşinde koşar, yetişemez, tıknefes kalır. Sermaye sayıları koşturur, koşturdukça evvel olağan, sonra harika çıkarlara erişir.”
NASREDDİN HOCA’NIN EŞEĞİ
Üç farklı grafik koyuyorum. Biri TÜİK’in klasik gayri safi yurt içi hasıla bültenlerinde yayınladığı, başka ikisini ise iktisat muharriri Uğur Gürses Twitter’dan paylaştı ondan görüp aldım. Personel sınıfının ekonomik büyüme dataları açıklanınca “biz büyümedik ki” demesinin nedeni o üç tabloda net olarak görülüyor. Bugün dünyanın en süratli büyüyen iktisadına ait yapılan “kriz” yorumlarının nedeni de işte burada. Yaşadığımız klasik bir ekonomik kriz değil fiyatlı bölümlerin fakirleşmesidir. Bu durumun ek kredi genişlemesi ile sürdürülemeyeceği aşikar. Bu modelde fiyatlı bölümler ezilirken, finans kapital ve döviz kazanan işletmeler palazlanıyor. Personele gereğince hisse vermedikleri de ortada. Hükümetin iktisat kurmayları ise durumun farkında olduklarını belirtip fiyatlı kesitleri koruyacak önlemleri alacaklarını defaatle tabir ediyorlar. Bu durum bana “Nasreddin Hoca’nın eşeği” fıkrasını hatırlattı: Kış soğuk ve uzun geçip erzak azalınca Hoca, eşeğin yemini yarıya indirmiş. Bakmış o denli gidiyor, bir yarıya daha çekmiş. Bakmış tekrar eşekten itiraz yok bu defa bir avuca düşürmüş lakin bakmış yem bitti bitecek. Bahara da az kalınca Hoca kasabaya inip yem parası ödememek için kimi günler yem vermemeye başlamış. Tam karlar erimeye başlayınca “şu eşeğe bakayım” demiş ki eşek can çekişiyor. Hoca da kulağına eğilmiş: “Ölme eşeğim ölme. Otlar büyüyecek, sen de yersin ben de!” demiş. Yanlış anımsamıyorsam bu fıkrayı, son üç gündür hastanede ömür uğraşı veren namı öbür Borsa Hükümdarı Nasrullah Ayan bir sohbetimiz esnasında anlatmıştı.
Yazarın müsaadesiyle Aydınlık’tan alıntılanmıştır, makalenin tamamını
ANALİZ: Ağustos Ayında Tüm Vakitlerin En Yüksek İthalatı ve Dış Ticaret Açığı
Prof Tahsin Bakırtaş: Doların Yükselişinin Nedenleri, Yükselişin Türkiye’ye Maliyeti
Çetin Ünsalan Yazdı: ‘Büyümeden hissemize artırım düştü…’
