Kadın Cinayetlerini Durduracağınız Platformu’nda aktif olarak misyon alan avukat ve aktivist İpek Bozkurt, İngiliz direktör Choe Fairweather’ın “Ölümle Boşanmak” başlıklı belgeselinin de karakterlerinden. Kendisiyle sineması ve bu bağlamda Türkiye’deki bayan hareketlerini konuştuk.
Ölümüne Boşanmak, yaklaşık altı yılda tamamlanan bir belgesel. Türkiye’deki bayan mücadelesine ve şiddet gören bayanlara tüzel açıdan dayanak sağlayan avukat İpek Bozkurt ve Ayşen Ece Kavas’ın çalışmalarına odaklanıyor ve Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun açmış olduğu davalardan ikisini merkezine alarak Türkiye’nin son altı yılına süratli bir bakış atıyor, kişisel kıssalar aracılığıyla Türkiye’de bayan olma mücadelesini anlatıyor. Daha önce politik olduğu gerekçesiyle İstanbul Sinema Festivali’nde gösterimi yapılmayan, İngiltere’nin En İyi Milletlerarası Uzun Metraj kategorisinde Oscar Ödülleri’nde aday olarak gösterdiği bir imal. Belgeselde izlediğimiz, bayan düşmanı eğilime meydan okuyan İpek Bozkurt; hukuk fakültesinden mezun olduktan sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde çalışmış, 2013 yılında Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’ndaki toplantılara katılarak bayan hareketinin bir parçası olmaya başlamış. Platformla bir arada üstlendiği birinci dava sinemada de izlediğimiz Kübra Eken’in davası. Bozkurt hem bayan davalarının sistematik takibine hem de insan hakları üzerine çalışmalarına devam ediyor.
Filmin gelecek tarihlerdeki gösterimleri, şenlik seyahatleri ve art planı hakkında ayrıntılı bilgilere dyingtodivorce. com adresinden ulaşabilirsiniz.
Chloe’yle nasıl tanıştınız, sinema nasıl çıktı ortaya?
Tamamıyla tesadüfi bir şekilde tanıştık. Chloe’nin erkek kardeşi ve eşi Türkiye’de yaşıyorlar, hatta kardeşi de gazeteci. Ve bayan hareketini takip ediyorlar, 2015’te Van’da intihar eden çok küçük yaşta genç kızlar vardı. Chloe de bu sırada ülkeye geldiğinde bayan hareketinin olayları nasıl ele aldığını görmek istemiş. O günlerde Özgecan Aslan öldürülmüştü ve biz de platform olarak otobüslerle Tarsus’a gidiyorduk. Chloe de bizimle birlikte Tarsus’a geldi çünkü tıpkı vakitte gelişmeleri BBC için aktaracaktı. Akabinde Londra’ya döndüğünde Türkiye’de yaşanan olayları daha detaylandırabileceği bir belgesel için çalışması önerilmiş. Ben bu sırada Kübra Eken’in dava evrakları üzerine çalışmaya başlamıştım. Chloe de bir anda hem benimle birlikte celselere hem de Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun hareketlerine katıldı. Ve bir şekilde sinema yolunu buldu.
Filmde Dilek Boztaş’ın ve Kübra Eken’in gördükleri şiddet sonrası hukukun nasıl işlediğini görüyoruz…Arzu’nun da Kübra’nın da ortak özellikleri mücadeleci olmaları. Belgeselde kocası tarafından kolları ve bacakları tüfekle vurulan Arzu’nun ve gördüğü şiddet nedeniyle artık hareket etmekte zorlanan Kübra’nın mücadele dolu yaşamlarını izliyoruz. Sinema aslında bir üçüncü bayanın sözleriyle başlıyor. “Arkamdan birinin bana koştuğunu hissettim, döndüm… bir şey yapamadım… Eski kocamdı” diyor. Güvenlik nedeniyle çok sık yer değiştirmek zorunda kaldığı için sinema grubunun takip etmesi olanaksızdı.
Davaların uzun sürdüğünü kestirim ediyorum, sinemanın üretim süreci nasıldı?
Chloe düzenli olarak iki ayda bir Türkiye’ye geldi. Takip ettiğim davalar 15-20 celse sürüyor ve her birine katılıyordu. Turist üzere, yabancı ve dışarıdan bir gözle bakmadı, ailelerle arkadaş oldu, olaylara dahil oldu. Lakin itiraf etmem gerekirse benim açımdan da oldukça yorucuydu. Sonuçta biz kamera önünde çalışan beşerler değiliz. Bir senaryoya bağlı kalarak çekmedik bu sineması. Adliyeye koşuştururken, tahminen asabınızın da bozuk olduğu bir anda size sürekli sorular sormakla yükümlü bir yönetmene olayları aktarmanız gerekiyordu.
Sizin bu sinemada yer alma nedeniniz neydi?
Filmde bayana karşı şiddet sürecinden bahsediliyor. Bunların yalnızca isimli bir hadise olmadığını, sistematik ilerlediğini ve çeşitli politik iklimlere, nedenlere bağlı olduğunu anlatıyorum. Şiddet sistematik ve politik. Bu insanların şahsen mağdur olmadıklarını, lakin sistemin şiddeti doğurduğunu anlatmak istedim. Neden şiddet var, nasıl oluştu? Bu yüzden sinemada bir de ülkenin gündeminden görüntüler görüyoruz.
Bu imal ya da toplumsal medyadaki bayan hareketleri hukukun işleyişine nasıl yön veriyor? Nasıl değiştiriyor?
Belgesel Türkiye’nin yakın tarihine bir bakış açısı, hem de bayan hareketinin bununla nasıl iç içe geçtiğini anlatmak açısından değerli. Şimdiki döneme bir iz bıraktığını düşünüyorum. Türkiye’deki bayan hareketleri daha fazla data toplamak üzerine heyeti. Buna ilişkin üretmek çok fazla standardize edilmiş değil. Amerika’da, Avrupa’da, Kanada’da çalışmalar daha ayrıntılı, burada bayan hareketleri çok kısıtlı alanlarda çalışıyor. Davalara gelecek olursak. Hakimin vicdanını göz önünde bulundurarak karar vermesi gereken hususlar var. Vicdanın ne konuştuğu çok önemli. Bu vicdan Türkiye’deki cinsiyet eşitsizliğini görüp karar vereceği vakit bir Norveçli hakimin zihniyle karar vermiyor. Kendi toprağından ne kadar besleniyorsa o kararı veriyor. Kaleme alınmış milletlerarası sözleşmeler var, lakin vicdanla sözleşmeler birebir paralelde gitmiyor. Kamuoyunun tesiri de gidilmesi gereken yolu göstermesi açısından önemli.
Kadın hareketi neden önemli?
Kadının yalnızca bayan olduğu için şiddet gördüğü bir kavram var. O yüzden bayan hareketi önemli. Tartışılması gereken hususları mahkeme salonlarına taşıyor. Toplumsal hareketlerin, bayan hareketlerinin değiştirici gücü var.
Filmin gösterim yolculuğu nasıldı?
Geçtiğimiz sene 8 Mart Dünya Bayanlar Günü’nden bu yana çeşitli şenliklerde gösterdik. Liste Kanada’dan Hollanda’ya, İran’dan Japonya’ya uzuyor. İnsan hakları ve Milletlerarası aktivizm kulvarlarından ödüller aldı. İngiliz Bağımsız Sinemalar Akademisi’ne (BIFA) aday gösterildi. Oscar ödüllerinde En İyi Yabancı Sinema kategorisinde İngiltere’nin adayıydı. En İyi Belgesel kategorisinde uzun listeye seçilmişti…
Aslında Türkiye’deki bayanların öyküsü, fakat sorun yalnızca bu coğrafyayla hudutlu değil güya?
Ortaya koyduğunuz şey görsel bir sanat, hasebiyle dünyanın her yerinden dayanak ve dayanışma iletileri geliyor. İskoçya’daki gösterimimiz sırasında oradaki bayan örgütleri, baroların temsilcileri ve STK’lar da katılmıştı ve bahsedilen mevzular şuydu: Özellikle son yıllarda İngiltere’de bayanlara karşı yapılan cinsel taarruzlarda artışlar olmuş, İskoçya’da da bayanların adalete ulaşımının zorluğundan bahsettiler. Kurulan tüm STK’lar da o adalete erişim üzerine çalışıyorlar… Herkesin ortak söylediği şey şuydu: ‘Evet Türkiye’de yaşayan bayanların sinemasını izledik, fakat küresel bir probleme parmak basıyor.’ Bayanların her tarafta hukuka erişimleri sonlu ya da içinde bulundukları sistem şiddeti artırıyor. Kimse Türkiye’nin haline üzülmüyor, bilakis ‘Biz de böyleyiz’ diyorlar. Kanada’da aborjin bayanların ortadan kaybolması, toplu tecavüze uğrama hadiseleri var. Lakin Kanada, bunlarla yüzleşmek için bir bakanlık kurdu.
Arzu ve Kübra izlediler mi belgeseli, nasıl hissettiler?
İzlediler ve çok beğendiler, çünkü sinemanın gayesi onları en savunmasız, en kırılgan ve kendilerini en kötü hissettikleri anları belgelemek değil onların mücadeleci taraflarını aktarmaktı. Biz her vakit bir şiddet pornografisi yapmaktan uzak durduk. İzleyiciyi ağlatma odaklı kurmadık kıssayı.
Her şeye rağmen umut var…
Her türlü mücadelede umut çok önemli. Belgeseli farklı kılan bayan cinayetlerini göstermekle yetinmemesi. Öne çıkan his, şiddet mağduru bayanların gücü ve onlara umut veren gönüllülerin cüreti ve azmi.
Yazı: Aykun Taşdöner
Fotoğraflar: Barbaros Cangürgel
ELLE Türkiye Mart 2022 sayısından alınmıştır.
