İran genelinde yayılarak devam eden protestolar 22 yaşındaki Mahsa Amini nin başörtüsünü gerçek kullanmadığı için Büyükesat Escort yakalandıktan sonra polis nezaretinde trajik formda öldürülmesi üzerine patlak verdi Bu mevt birinci değil hatta son da değil Zira protestocuların İran ın Dini Önderi Ayetullah Ali Hamaney e ve temsil Beşevler Escort ettiği rejime karşı meydan okumaları İran halkının değerli bir kesiminin demokrasi ve bağımsızlık için verdikleri uzun uğraşın bir kesimi devamı
İran daki protestoların bu kadar yaygınlaşması katı cinsiyet ayrımcılığının yarattığı Cebeci Escort reaksiyonlardan yükselip yozlaşmış ve despotik rejime karşı erkeklerin de dayanak verdiği bir halk isyanına dönüşmesinin gerisinde ise ekonomik nedenleri yakalamak değerli İşsizlik yüksek genç işsizliği ve yüksek enflasyon yanında yolsuzlukları ayyuka çıkmış bir baskıcı hükümet protestoların ardındaki ekonomik yer
40 küsur yıllık iktidarlarının bilhassa son 15 yılında iktisat sıkıştıkça ve sıradan insanların hayatları zorlaştıkça İhtilal Muhafızları ve hükümete bağlı başkaları serveti ellerinde ağırlaştırarak ulusal iktisadın daha da büyük bir kısmını ele geçirdiler Bilhassa son birkaç yılda iktisat sert bir halde daraldı İran para ünitesi çok bedel kaybederek enflasyonu çok üstlere itti Hükümetin hasarı telafi etme eforları yetmedi yolsuzluk derinleşti
Kadim ve varlıklı topraklarda yaşayan İran halkı için bağımsızlık despot rejimin bayan düşmanlığından öteye iflas etmiş bir iktisat Putin ve Çin e boyun eğmişlikten kurtulmanın üzerine kurulmakta
İran şu anda büyük ölçüde ABD yaptırımlarının neden olduğu ekonomik sıkıntılarla boğuşuyor Yaptırımların tesiri toplumun en savunmasız bölümleri tarafından en ağır hissediliyor temel besin ve mallara ulaşmakta zorlanan geniş halk bölümleri ve etnik azınlıklar
ABD yaptırımları amaç aldıkları baskıcı devletleri zayıflatmakta başarısız olmakla kalmadı tıpkı vakitte onlara sahiden yarar sağladı 1979 Devrimi nden bu yana ABD nin hareketleri Molla rejiminin ülkeyi sömürmeleri ve kaygı ile yönetmeleri için sonsuz fırsat sağladı Hatta en son katı rejim yanlısı Raisi nin Lider seçilmesi kısmen Trump ın 2018 sonrasında azami baskı yaptırımlarının bir eseri olarak görülebilir
Yıllarca süren yaptırımlar ve ekonomik izolasyon İran ın dış münasebetleri için tam ulusal kapasite ve kaynaklara dayanan kapsamlı bir strateji geliştirmesini engellemiş durumda Tahran vaktinin ve gücünün birçoklarını yaptırımlar altında var olmaya harcarken Rusya ve Çin i bu gaye doğrultusunda kıymet biçilmez ekonomik ortaklar olarak görüyor İslam Cumhuriyeti Putin in bu yıl Ukrayna yı işgal etmesinin akabinde Rusya nın yörüngesine daha fazla girerken bir vakitler en büyük ticaret ortağı olan Avrupa ile ekonomik bağları giderek azaldı
Pekin ve Moskova Tahran a daima olarak diplomatik ve ekonomik takviye sağladı Pekin ABD yaptırımları altında felç olan İran dan petrolünü ithal ediyor ve İran iktisadının can damarı olan ticaretini sürdürüyor İran a çeşitli alanlarda milyarlarca dolarlık Çin yatırımını içeren 25 yıllık stratejik kapsamlı bir muahede da imzaladı Rusya ile Batı ile nükleer muahedesinin onarımını ve yaptırımların kaldırılmasını destekliyor
Çin le gelişen ticarete rağmen İran ın birçok küçük ve orta ölçekli birçok işletmesi ucuz ve düşük kaliteli Çin mallarının ithalatı nedeniyle yıllar içinde iflas etti Hükümet yaptırımlar altındaki hudutlu finansal kaynaklar ve Çin den yapılan ithalatı denetim etmede siyasi alakalara öncelik vermesi nedeniyle bu yerli girişimcileri destekleyemedi
Üstelik üst seviye diplomatik ziyaretlere Rusya ve Çin ile çeşitli mutabakatların imzalanmasına karşın Tahran idaresi Pekin ve Moskova ile ülkenin ekonomik bahtını ve yalnızlığını değiştiren bir ekonomik ilgi geliştiremedi İran tarafında bölgesel hegemonya olmak üzere giriştiği Suriye Irak ve Lübnan daki planları ile İsrail le büyük uyuşmazlığı üzere uzun müddettir devam eden öbür öncelikler var
İran la Çin in yılda yaklaşık 19 milyar dolarlık ticareti tersine Rusya İran ticareti lakin 3 milyar dolara ulaşıyor Muhakkak altyapı projelerine katılmak dışında Rusya daha fazla ekonomik iştirakten kaçınıyor İran ın siyasi sınıfının kimi üyeleri Rusya nın İran ın bölgesel ve global pazarlara güç ihracatını engelleyen ana faktör olduğuna ülkenin Suriye den yahut Hazar Denizi üzere bölgesel varlıklarından elde ettiği ekonomik yararlardan yararlanamamasının esas nedeni olduğuna inanıyor
Raisi nin eylül başlarında Özbekistan ın başşehri Semerkant ta düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü başkanlar tepesine katılmasının akabinde İran ın statüsü gözlemci devlet pozisyonundan yükselmiş oldu Ama Ukrayna işgaliyle Rusya ya uygulanan yaptırımlar Çin in Rus petrolünü daha fazla alırken İran ın potansiyelini kaybetmesine neden oluyor Bu bile bağları içinde kendi başına bir aykırı dinamiğe işaret etmekte
Yaptırımlar kaldırılırsa İran a kullanılmayan güç kaynakları üzere eşsiz jeopolitik ve jeoekonomik avantajlarından kimilerini kullanma ve Batılı yatırımcılar için son derece cazip bir pazar olarak görünme talihi elde edecek
Tahran Rusya ve Çin ile ekonomik ilgilerini Batı ya karşı kaldıraç olarak kullanıyor olsa da gerçek olan her iki ülkenin de İran ın büyük ekonomik beklentilerini müthiş ekonomik durumunu dönüştürmek üzere neredeyse imkânsız bir misyonu yerine getiremeye hazır olmadıkları
İran iktisadı yalnız lakin halkı yalnız değil
2009 daki hileli seçimler 2017 deki makûs ekonomik idare ve 2019 daki yakıt artırımları üzerine başlayan yakın tarihli protestolar İran güvenlik güçleri tarafından sert bir formda bastırıldı Bu son isyanın yazgısı de farklı olmayabilir Tekrar de İran Cumhuriyeti nin kuruluşundan bu yana birinci kere mevcut ayaklanma Tahran ın kuzeyindeki varlıklı İranlıları güneyde ağırlaşan personel sınıfını Türk Kürt Fars tüm etnik azınlıklardan oluşmasıyla başkalarından farklı
Derin ekonomik meselelere doğan ve ambargo ortamında büyüyen 25 30 civarı işsizlikle boğuşan genç neslinse iştirak nedeni İran için gelecekten umutlarını kesmeleri Vakit zaman yaklaşan reform adımlarından bir sonuç elde edilmemiş olmasının verdiği kaybedecek hiçbir şeylerinin kalmadığı kanısı
Mevcut ceberut rejim evvelki başkaldırılar üzere bunu da yüzlerce insanı öldürerek binlercesini sindirerek bastırabilir Ancak isyanın arkasındaki büyük ve her geçen yıl derinleşen ekonomik problemlerin varlığı temel insan hakları talepleri ve daha yeterli bir ömür isteği Molla rejiminin artık daha şiddetle sarsıldığını gösteriyor
İran üzere büyük bir medeniyetin mert bayanlarını onların yaktığı ateşi büyüten erkeklerini buradan hürmetle selamlamak seslerini duyurmak da bu kıssanın bizlere düşen modülü oluyor
Artı Gerçek
