Her şeyin bu kadar dijitalleşmediği Y2K yıllarının dönüşü, ekranla geçirdiğimiz vaktin tetiklendiği depresif hisler ve parlak ışıkların yarattığı yorgunluk bizi bir defa daha analog sistemlere sıkı sıkı sarılmaya gerçek itiyor. 2022, biraz da bu iki uç kültürün çatışmasını izleyeceğimiz bir yıl olacak.
Büyük ihtimalle endüstri ihtilaline geçiş yaptığımız çağdaş vakitlerden bu yana hayat süratli bir şekilde akıyor. Yavaş akması için tahminen şehirden kaçış ya da Fogo Adaları üzere ücra bir köşeye taşınmanız gerekiyordu. Önceleri kimin ne yaptığından, nasıl eğlendiğinden, ne kadar gezdiğinden haberimiz olmuyordu. Geçmişle tek büyük fark bu. Akabinde Instagram geldi. İlk kural Instag- ram’a fotoğraf atamayacağınız kadar eğlendiğiniz partilere katılmaktı. Kod ismi: Kapalı kalsın. (Tabii o vakitler bu aplikasyona sonradan fotoğraf da ekleyemiyordunuz. Yalnızca o an çektiğiniz kareleri paylaşabiliyordunuz.) Bugün toplumsal medyada birçoklarının özendiği anda kalmak, çoktan keşfedilmişti yani. Sonra işler değişti. Instagram’da olmanız onaylandığınız manasına geliyordu. İşte tam bu vakitlerde FOMO (bir şeyleri kaçırma korkusu) çıktı karşımıza. Gerçek hayatta olan biteni kaçırma, yeteri kadar buluşmaya gidememe, dışarıda vakit geçirememe korkusuna pandemiyle birlikte yenileri eklendi. İlk başlarda pak suçsuz FOMO’nun yerine JOMO’yu (bu kere bir şeyleri kaçırmaktan memnunluk duyduğumuz zamanlar) benimsediğimizi düşünürken internet denen tabansız kuyunun içinde yaşadığımızı fark ettik. İnternet jargonuna göre pandeminin birinci dönemine denk geliyor bu. Kolektif bir şekilde Zoom’la tanıştığımız, tek bir oturuşta Olağan People, Tiger King ve Unorthodox izlediğimiz, ekranın önünde dans ettiğimiz ve hunharca eşofmanlar satın aldığımız günler hani.
Analog bir şekilde çekilen Calvin Klein kampanyası.
Zaman süratle aktı, güya Alfa kuşağı üzere biz de dijitalin içine doğmuştuk. Bukalemun üzere süratle adapte olduk. Bir güne daha kaç tane dizi sığdırabilirdik? Hatırlar mısınız saat 21.00’den sonra dışarıda olamadığımız ve anında Instagram feed’inde bir anda “live” kutucuklarının peşi sıra dizildiği günleri. Karanlık vakitler değil mi? Hepsini görmezden gelip bir kenara çekilip keyfinize bakıyorduysanız ne ala… İşte tam da bu vakitler, WGSN’e göre geri dönüşü olmayan bir yola girmiştik. Ekranla vakit geçirdiğimiz süre yüzde 80’e ulaşmıştı. Günün tam manasıyla yarısı ise aplikasyonlar ortası zap yapmakla geçiyordu. Araştırmaya katılanların yüzde 41’i ise geleceği gören trendsetter’lar üzere “Bu sanki zihinsel açıdan bizi gerçekten de kötü etkiliyor mu” diye düşünmeye başlamışlardı. Analog yollara geri dönme hissinin birinci tohumları böylece atılmaya başlandı. Fakat geçiş bu kadar da süratli değil, teknoloji bizi biraz daha anlamadığımız tabansız bir kuyuya çekmeye kararlıydı.
Coin’ler NFT ve Metaverse’ün ne olduğunu manaya çabası, bunun bir parçası olmak ya da olmamak ortasındaki gelgitler dijital açıdan yormaya başlıyor bizi. Özellikle son vakitlerde dijital dünyadan uzaklaşıp gerçek hayattaki alanlara yoğunlaştıysanız yalnız değilsiniz. Yeniden ELLE için daha önce konuştuğum Levent Erden’in söyledikleri yankılanıyor kulaklarımda. “Hayatımıza eğitimini aldığımız tek bir mevzuyla devam edemeyiz” diyordu. “Otuzlu yaşlardan sonra ya da kırkların başında hayatı yakalayabilmek için ikinci bir üniversite şart” diye fikrini belirtmişti Erden. Haksız değil. Bu yüz- den bu kere de diğer alternatif gerçeklikleri anlamak için çabaladık.
DİJİTAL MİNİMALİZM: ANDA MIYIZ?
Teknolojinin içindeysek katiyetle anda değiliz. Tahminen gelecekte, tahminen Matrix’te ya da farklı bir boyutta. WGSN’e göre 2022 trendlerinden biri dijital minimalizm. Hayatımıza yalnızca hangi teknolojileri dahil ettiğimiz değil, onları nasıl ve neden kullandığımız da önemli. Yalnızca dijital yorgunluk değil, nostaljinin bizi baştan çıkaran gücü de bu sefer analog kültürlerin bu kadar yükselmesinde tesirli. 2022’de yükselişte olacak iki kültür de birbirleriyle savaş halinde olacak muhakkak ki. Bir taraf bizi ziyadesiyle dijital olmaya zorluyor. Ralph Lauren’den Vans’a, Balenciaga’dan SXSW’e kadar kültür sanat şenlikleri dahil Roblox üzere şirketlerle işbirliği yaparak metaverse’de kullanıcı tecrübesi yaşatmak için çalışıyor.
Deloitte’in yaptığı bir araştırmaya göre özellikle Co-vid-19’un hayatımızın bir parçası olduğu 2020’den bu yana tüketicilerin üçte birinde teknoloji nedeniyle dijital yorgunluk oluşmuş. Birden fazla sahip olduğumuz dijital aletler, hiçbir şeyden geri kalmamak için hunharca abone olduğumuz newsletter’lar da bu yorgunluğun sebebi. Bir şekilde karşı konulmaz bir istek oluşuyor haber ya da yorum kaynaklarına abone olmak için. Olmadığınız anda geri kalacakmışsınız hissi, fakat mail kutunuz bu postalarla dolduğu anda da onlara yetişebilmek için bir savaş halindesiniz. Deloitte’in araştırmalarında dijital içerik tüketicilerinin yüzde 32’si yorgunluktan şikayetçi. Kendini en yorgun hissedenler 11 farklı kanaldan dünyayı yakalamaya çalışanlar. iPhone kullananlar düzgün bilir. Telefonunuz her pazartesi sabahı size bir önceki hafta ekranla ne kadar baş başa kaldığınızı kanıt- larla sunuyor. Günde kaç saat o parlak ekrana baktığınızı gördüğünüzde biraz depresif hissediyorsanız yalnız değilsiniz!Son yıllarda Gigi Hadid, Frank Ocean hatta Timothée Chalamet’yi sıklıkla katıldıkları davetlerde analog makinelerle görüyoruz. Lakin asıl mükemmeller yaratan dizayncılar ve markalar. Gül Ağış, Simone Rocha, hatta Calvin Klein kampanya fotoğraflarında 35 mm sinemaların büyüsüne yakalanıyorlar.
Aslında teknolojiye ve nimetleri olarak düşündüğümüz avantajlarına çok fazla güveniyoruz ve bağımlıyız. Sanırım her zamankinden çok Z neslinin yaptıklarına bir göz atmalıyız. Dijital yorgunluktan çıkıp analog yöntemlerle veya şöyle diyelim haydi, X neslinin eski yordam taktikleriyle yollarına devam ediyorlar.
Asla elle tutup gerçek manada sahip olamayacağımız dijital ürünler yerine özellikle Yaşam olarak adlandırabileceğimiz kategoride yeni markaların çok fazla türemesi bu akımın getirilerinden. Bir sürü kilim ya da artizanal dekorasyon nesneleri tasarlayan markaların kurulduğunu fark etmişsinizdir. Dijital newsletter’lar yerine üretilen fanzinler de bir başka yol. Marc Jacobs’dan Valentino ve Burberry’e kadar birçok markanın yalnızca dijital için içerik üretmeyip basılı ufak fanzinler yapması da bunun nedenlerinden biri.
Gül Ağış İlkbahar/Yaz 2021 fotoğrafları
Trend analisti Lore Oxford’a göre marketing uzmanları 2022’de bütçelerini yalnızca Meta’nın domine ettiği dijital cihana yatırırsa sonuç tahminen felaket olmaz lakin yanlış olur. Lakin yatırımcılar özellikle 2022’de önceliklerini yalnızca dijitale vermemeliler. Pandemiyle birlikte YouTube’dan TikTok’a çabucak her platform çılgınlar üzere büyüdü, pazar hisseleri genişledi. Lakin yeniden tam bu sırada Nike üzere, Levi’s ve Uniqlo üzere markalar müşterileriyle teğe bir iletişim kurabilmek için mağazalarda, offline fırsatlar da yarattı. Bodrum’dan Dubai’ye, Seul’den Londra’ya büyük baş- kentlerde Dior’dan Burberry’e çeşitli markaların pop-up mağazalar açması da analog bir etkileşim yaratma isteğinden kaynaklanıyor. Burada amaç meskendeki ekranların ardına hapsolmamak. Metaverse’te yaşamak hayalinden sizi çimdikleyerek uyandırmak.
MODANIN ANALOGLA İMTİHANI
Gül Ağış, İlkbahar/Yaz 21 koleksiyonunu “Analog Diaries” olarak adlandırmıştı. Ve o vakit kendisiyle konuştuğumda koleksiyonunu, sergileme yöntemini şu şekilde özetlemişti: “Pandemi döneminde dijitalleşmenin kazandığı önemle birlikte, dünyadan aldıklarımızı sorguladık. Organik yaşama duyulan özlem nedeniyle dijital bir platformda olmak istemedim. Tam bilakis his durumu olarak, yavaşlamak, sadelik, sabır ve memnunluk üzere mevzuları hiç olmadığı kadar sorgulamaya başlamıştım çünkü.” Koleksiyonun çekimini Can Dağarslanı sırf analog kamera kullanarak gerçekleştirmişti. “Dijital çekimlerdeki suratın aksine bir hafta boyunca, çekilen karelerin nasıl olduğunu bilmemenin heyecanını yaşadım” diyordu Ağış.
Chloe kampanyası için Zoe Gerthner’in analog karesi
2010’ların ikinci yarısında Instagram kuşağının kültürü domine etmesiyle başlayan süreçte bir küme yeni fotoğrafçı gidişata dur demek istemişti. Cümleyi böyle kurunca 60’larda bir küme hippie’nin geleneklere karşı gelmesi üzere duruyor, lakin bir manada öyle. Harley Weir, Jamie Hawkewsworth, Zoe Gerthner üzere moda fotoğrafçılığının yeni yüzleri dijital makineleri bırakarak analoga dönmüşlerdi. 2010’lu yılların bir dönemini anlatan en güzel içerikti yanılmıyorsam. Galata’da açık olan Lomography Store’dan analog makineler satın alıp, ortaya çıkan kareleri Instagram’da paylaşmak.
Yükselişe geçen hiçbir akım, tek bir disiplinin çabalarıyla olmuyor. Geniş kitleleri etkilemek için diğer yaratıcı endüstrilerle bir etkileşime girmesi gerekiyor. Business of Fashion’a göre özellikle modada bu yaklaşımın fazla tutma nedeni Gucci’nin retro dokunuşlarla hazırlanmış koleksiyonları ya da Vetements’ın eklektik yapısı. Sonuçta kimse 1970’li yılların alt kültüründen ilhamla tasarlanmış bir koleksiyonu keskin tonları ve çizgileri olan dijital bir makineyle çekmek istemez. Kreatif direktör ve küratör Ken Miller’a göre “Özellikle genç fotoğrafçılar işlerini özel ve kişisel kılmak istediklerinde analog fotoğraflara yöneliyorlar.”
Y2K sonrası 90’ların minimalizmine geri dönüş. Balenciaga Pre- Fall 2022 koleksiyonunu polaroidler eşliğinde tanıttı. Jamie Hawkesworth de Loro Piana kampanyası için sinema kullanmayı tercih etti.
Balenciaga’nın Pre-Fall 2022 koleksiyonu da biraz bu hislere özlem içeriyor, atıfta bulunuyor. Demna 90’ların ikinci yarısında offline olduğumuz ‘cool’ günleri yine yaşatmak istemişti. İnternetin olmadığı vakitler, rastlantısal karşılaşmalar… Bu retro ruhu yakalamak için yönetmen Harmony Korine ile çalıştı ve Polaroid’lerle görüntü kasetlere kaydedilen sinemaların estetiğiyle tanıttı koleksiyonunu. Demna bir manada 2022’nin ülkü pazarlama yöntemlerini kullanıyor. Sizi metanın içine de çekiyor, nostaljinin karşı konulmaz cazibesini tatmanızı da istiyor.
KARŞI KONULMAZ DENEYİMLER
Çekilen analog fotoğrafları üç boyutlu bir şekilde basmak için karanlık odada vakit geçirmek gerekiyor. Bu süreç, burada elde edeceğiniz tecrübe ve keyifli süreç analog ruhun bütün sürecini en yeterli şekilde özetliyor. Dijital ya da iPhone fotoğrafçılığı bir manada süratli moda markaları üzereyken haute couture ise bu endüstrinin analog ruhunu devam ettiriyor. Uzun süreçler, çoğu vakit kişiye özel kıyafetler ya da makinelerin kesip biçtiği kumaşlar yerine elle yaratılan kreasyonlar.
Julia Holcomb’un Impossible Project başlıklı serisi.
Couture bu mevzudaki tek örnek değil. DIY kültürünün akabinde Japonya’da doğan bir başka gelenek bugünlerde yavaş yavaş dünya modasını da tesiri altına alıyor. Boro, çiftçilerin kullandığı klasik bir patchwork yöntemi. 100 yıl önce çiftçilerin eşleri tarafından yaratılan bir yöntem. Pamuk yerine kenevir kullanarak kıyafetler dikiyorlardı, çünkü Japonya’nın kuzeyindeki soğuk, pamuk üretmek için gereğince elverişli değildi. Kumaşları üst üste dikerek güçlü kıyafetler üretiyorlardı. El işi gerektiren bu yöntem bugün de birçok markanın uyguladığı bir yöntem. Sokak giysisinin popüler markalarından Sasaki’nin dizayncısı Mitsugu Sasaki “Dikişi ellerimle yapmayı daha çok seviyorum, çünkü dikiş makinesiyle üretilenler çoğaltılabilir. Lakin ellerinizle yaptığınız sanat, zanaat biriciktir. Süreç güç, lakin önemli olan kendinizi adadığınız vakit dilimi.” El işçiliği farklı bir ruh veriyor ürünlere. His ürünün sahibine daha rahat geçiyor.
Kraliçe II. Elizabeth
Aynı şekilde sürdürülebilirlik başlığı altında kumaşları doğal bir şekilde boyayabilmek, bitkilerin yapraklarından, meyvelerin posalarından, çiçeklerin tozlarından üretilen doğal boyalar da analog modanın bir parçası.
Analog demek bugün bizde nostalji hissi nedeniyle daha revaçta olabilir, lakin daha fazla ritüel demek. Tahminen de biraz romantize edeceğim fakat daha çok zevk almak üzere. Spotify’dan dinlediğimiz müziklerle plaklardan kulaklarımıza dolan tınılar, Kindle’da ışıklı bir ekrana bakmakla kitabın sayfaları ortasında ilerlemek birebir güce sahip değil. Sahip olduğumuz Game Boy’lardan elde ettiğimiz zevk bile bugünün imkanları sonsuz olan oyunların, konsolların verdiği tadı vermiyor.
Jaime Dornan
Yazı: Aykun Taşdöner
Fotoğraflar: MICHAEL SANDERS, GETTY IMAGES TÜRKİYE, IMAXTREE.COM
ELLE Türkiye Şubat 2022 sayısından alınmıştır.
