İspanyanın ünlü ekonomistlerinden JUAN TORRES LÓPEZ‘in son yazısını ispanyolcadan türkçeye çevirdik. Sayın LÓPEZ’e yazısını çevirmemize müsaade verdiği için teşekkür ediyoruz.
Kâr elde etmek için açlık yaratmak !
Bu bir hata !
Bu makalenin başlığı çok abartılmış, gerçekci olmayan hatta haber sitelerinin yaptığı fake haberlerin başlığına misal görünebilir. Ama bu başlığın gerçek olduğunu aşağıdaki yazıda okuyacaksınız. Bildiğiniz üzre son devirde ham husus ve besin fiyatlarında inanılmaz bir artış var ve bu artış doğal olarak hem fakirliği artırıyor hem de milyonlarca insanı açlığa mahkum ediyor. Ukrayna ve Rusya’nın temel besin hususlarında 2 büyük ihracatçı olduğunu ve ortaya çıkan savaş nedeniyle fiyatlarının arttığı daima olarak duyuyoruz.
Bu savaş nedeniyle besin fiyatlarının yakın tarihin en yüksek düzeylerine ulaştığı doğrudur ama bu artışın yalnızca küçük bir kısmını savaş yahut bu besin unsurlarında arz sıkıntısı yaratmaktadır.
FAO (Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü) tarafından yayınlanan besin fiyat endeksi
2004’te 65,6,
2011’de 131,9,
2021’de 125,7,
Şubat 2022’de 140,7 ve
geçen Ağustos’ta 138 idi (veriler burada).
Verilere nazaran, sırf Mart 2020 ile Şubat 2022 ortasında bitkisel yağlar dünya genelinde ortalama %136,1 arttı; şeker %61.8; tahıllar %47.7; süt eserleri %39… ve temel tüketim sepetini oluşturanlar ortalama %47.8 arttı.
Bu datalar ışığında, gıda fiyatlarındaki baş döndürücü artışın nedeninin yalnızca savaş olmadığı açıktır.
Bu artışlar savaş öncesinde başladı.
Fiyatlardaki artışın piyasalardaki arz eksikliğinin bir sonucu olduğu da yanlışsız değildir. Az evvel de belirttiğim üzere, tahıl fiyatları son yıllarda fırladı ve buna karşın tahıl üretimi azalmadı bilakis arttı.
FAO, 2022’de dünya tahıl üretiminin yaklaşık 2,774 milyon ton olacağını ve 2021’dekinden yalnızca 38,9 milyon ton daha az olacağını kestirim ediyor. Ve dünya rezervleri de kıymetli ölçüde azalmadı (veriler).
Bu bilgiler ışığında, gıda fiyatlarındaki baş döndürücü artışın nedeninin yalnızca piyasalardaki arz ve talep ortasındaki uyumsuzluk olmadığı açıktır.
Dünya çapında besin fiyatlarında gerçekte neler olduğunu bilmek için, son yıllarda hammadde ve besin pazarlarının nasıl işlediğini ve bilhassa bu pazarlarda iki ana cinste sürecin yürütüldüğünü bilmek gerekir : riskten korunma(hedging) işlemleri ve büsbütün spekülatif süreçler.
Riskten korunma(hedging) işlemleri
Riskten korunma süreçleri, future,forwardve opsiyon mukaveleleri sayesinde; ileriki bir tarihte teslimi kaydıyla rastgele bir malın vadesi, ölçüsü ve fiyatının bugünden belirlenip vadeye bağlanması sürecidir. Dünyanın dört bir yanındaki çiftçiler ve genel olarak, üretime başladıktan çok sonra satılan tüm malların üreticileri için son derece bedelli bir araçtır. Onlar sayesinde üreticiler alacakları fiyatlar konusunda korunma sağlarlar ve ellerine geçecek parayı şimdiden garantilerler.
Spekülatif işlemler
Spekülatif süreçler ise, bu piyasalarda bankalar, yatırım yahut emeklilik fonları tarafından, sadece malların fiyatında meydana gelen değişiklikten yararlanmak maksadıyla gerçekleştirilen süreçlerdir. Bu pazarlarda spekülasyon yapan büyük yatırım fonlarından Teucrium’un CEO’su geçtiğimiz günlerde şunları yazdı: “Dünya besin fiyatları geçen yıl neredeyse %33 arttı. Gıda enflasyonu global ekonomiyi olumsuz etkilemekle tehdit ederken, şuurlu yatırımcılar potansiyel olarak fiyatlardaki artış eğiliminden yararlanabilir” (burada). Ve öteki birçok yatırım fonunun, hepsi olmasa da, gıda fiyatları yükselirken kâr elde etmek için (örneğin burada) besin fiyatlarıyla irtibatlı mukavelelere yatırım yaptığı görülmektedir.
Bu spekülatif yatırımlarla ilgili sorun çok açık. Bu, fiyatlardaki artışın nedeni olan, onlara yapılan yatırımlarla ilgili olmayan, fiyatların yükselmesine yahut düşmesine (daha evvel yapılmış olan bahse uygun olarak) neden olan alım yahut satım işlemleridir . Bu yatırım fonları piyasaya hakim olduğu için fiyatların tarafına karar verme gücüne sahiptirler.
2007 ve 2008 yıllarında yaşanan krizlerden sonra bu olguyu çok net gördük. Büyük yatırım fonları, spekülatif nitelikte kitlesel alımlar yaparak, besin fiyatlarında milyonlarca insanın yetersiz beslenmesine yahut vefatına yol açan büyük artışa neden oldu. Bu cins spekülatif operasyonun yol açtığı ziyan o kadar büyük ve aşikar ki, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği hükümetleri bunları durdurmak için tedbir alacaklarını açıkladılar. Ancak finansal sermaye, bilhassa Avrupa’da, kısa müddette yahut daha büyük ölçüde bu kararların alınmasını engelledi.
Covid-19 krizi , arz kahrına yol açtığında ve daha sonra Rusya Ukrayna’yı işgal ettiğinde, spekülatörler bu durumlardan faydalandılar (krizi fırsata çevirdiler) ve temel besin fiyatlarının piyasalardaki gerçek dengesizliklere karşılık gelenden çok daha fazla yükselmesine neden oldular.
Paris buğday borsasında, spekülatörlerin pozisyonu Mayıs 2021’deki %23’ten Nisan 2022’de %72’ye çıktı (bu, 10 tüccardan 7’sinin spekülatör olduğu manasına gelir) ve bankalar ve yatırım fonları bu pazarlardaki varlıklarını dört katına çıkardılar. Bı piyasalarda varlıklarını 2018’den bu yana beş kat artırmışlardır. (burada ve burada).
Gıda spekülasyonunun tesiri sözün tam manasıyla fecidir. Ürettiği fiyat artışlarının gerçek piyasalarda olanlarla hiçbir ilgisi yoktur ve günün sonunda hakikaten üreticiler ve tüketiciler bu fiyatlara doğal olurlar. Özellikle gıda fiyatlarında neden oldukları artışlar açlığa neden oluyor, milyonlarca insanı öldürüyor ve birkaç bin kişiyi daha zengin ediyor.
Birleşmiş Milletler’in son bilgilerine nazaran, dünya çapında her yıl yaklaşık 11 milyon kişi açlıktan ölüyor ve son raporuna nazaran (buradan) 2021’de açlık çeken insan sayısı 828 milyona yükselmeye devam etti.
Temel besin unsurlarının fiyatlarıyla ilgili spekülasyonlar insanlığa karşı bir ekonomik cürüm olarak kabul edilmeli ve bu milyonlarca mevtten Amerika Birleşik Devletleri hükümeti ve Avrupa kurumları da sorumlu tutulmalıdır.
İspanyolca öğrenmek isterseniz bekleriz.
